مزاج شناسی از مهمترین اصول درمان در طب سنتی است؛ وقتی گفته می‌شود "فردی که گرم‌مزاج یا سردمزاج است" دقیقاً چه مفهومی دارد؟ وقتی به فردی توصیه می‌شود که "زیاد خیار نخور سردی می‌کنی" چه مفهومی دارد ؟ یا "بیماری سرد یا گرم" چه معنایی پیدا می‌کند؟

از دیدگاه طب مزاجی یا سنتی بدن انسان از 4 عنصر اصلی خاک, آب, آتش و باد تشکیل شده است که این 4 عنصر در تمامی خلقت وجود دارد و تمامی طبیعت بی‌جان, گیاهان و جانوران از این 4 عنصر تشکیل شدند و وقتی انسانی گیاه یا گوشت حیوانی را مصرف می‌کند در معده و روده هضم می‌شود و به کبد می‌رود و در آنجا نیز این 4 خلط ساخته می‌شود که سودا, بلغم, صفرا و دم نامیده می‌شوند.

این 4 خلط نیز ویژگی‌های 4 عنصر اصلی را دارند, خاک "سرد و خشک" و سودا نیز "سرد و خشک" است. آب "سرد و تر" و  بلغم نیز "سرد و تر" است. آتش "گرم و خشک" و صفرا نیز "گرم و خشک" است. باد "گرم و تر" و دم نیز "گرم و تر" است.

هرچه نسبت یکی از این مواد در بدن بیشتر باشد, طبیعت یا به‌اصطلاح مزاج او متمایل به کیفیات آن ماده می‌شود، مثلاً عنصر آتشین در فردی بیشتر باشد "مزاج" یعنی "هیکل, ساختار بدن و رفتار" او آتشین یعنی "گرم و خشک" خواهد شد.

طبیعت خاک سرد و خشک است و به‌قول ابن‌سینا "وجود خاک یا عنصر زمین در نظام هستی موجب ثبات و نگهداری اشکال و بدن‌هاست؛ عنصر خاکی مانع فروپاشی اجسام می‌شود".

به‌عبارت دیگر خشکی باعث می‌شود که اجسام در یک حالت خاص قرار بگیرند و موجب پایدار شدن شکل اجسام در افراد است. عنصر سودا در کبد ساخته می‌شود که در ساخت و ساز بافت‌هایی مانند استخوان‌ها ایفای نقش می‌کند.

استخوان‌ها که موجب پایداری جسم انسان هستند اگر نبودند قد و قامت و زیبایی فعلی صورت وجود نداشت.

در مقابل "خشکی" عامل ثبات قیافه و ثبات ساختار یا آناتومی است، "آب" موجب روان بودن و آسان شدن است. در حقیقت وجود آب در شکل دادن و شکل پذیری و انعطاف و نرمی بدن بسیار دخیل است.

نرمی و انعطاف پذیری بدن در عین آنکه زیبایی خود را دارد موجب ترکیب شدن, ایجاد فعل و انفعالات شیمیایی نیز می‌شود.

زیبایی و طراوت بدن و پوست انسان‌ها و نرمی حرکت با میزان عنصر آب او در ارتباط است.

از جانب دیگر "هوا" عنصری است که موجب سبکی و تخلخل است. عنصر هوا موجب سهولت حرکت بدن می‌شود.

"آتش" از سبک‌ترین عنصرهاست و بر فراز تمام عناصر قرار می‌گیرد. تمامی واکنش‌های داخل بدن و به‌اصطلاح طب سنتی "پختگی موادی که وارد بدن می‌شود و یا از آن خارج می‌شود" به‌وسیله آتش صورت می‌پذیرد.

آتش عامل نفوذ هوا بین اجزا و ابزار اصلی فعل و انفعالاتی است که در بدن انجام می‌شود. در ترکیب اجزا هنگامی که آتش کنار سایر عناصر قرار می‌گیرد سردی آب و خاک را تعدیل می‌کند و امکان ترکیب آنها را فراهم می‌کند.

آتش به‌علت خصوصیت گرما, موجب خشکی یا تخفیف است؛ پس اگر گرمای بدن را بالا ببریم, خصوصیت خشکی آن افزایش پیدا می‌کند و از طرف دیگر آتش موجب "لطافت" و سردی موجب "کثافت یا جمع‌شدگی" است. این موضوع در بدن ما نیز صدق می‌کند، با افزایش حرارت لطافت پوست بیشتر و با سردی کمتر می‌شود.